Ռոբերտ Բորդեն

	Ռոբերտ Բորդեն; անգլ.՝ Robert Laird Borden
Կուսակցություն՝	Կանադայի լիբերալ կուսակցություն, Կանադայի պահպանողական կուսակցություն, Unionist Party? և Կանադայի պահպանողական կուսակցություն
Մասնագիտություն՝	քաղաքական գործիչ, փաստաբան և դիվանագետ
Դավանանք	Անգլիկան եկեղեցի
Ծննդյան օր	հունիսի 26, 1854[…]
Ծննդավայր	Grand-Pré, Kings County, Նոր Շոտլանդիա, Կանադա
Վախճանի օր	հունիսի 10, 1937[…] (82 տարեկան)
Վախճանի վայր	Օտտավա, Կանադա
Թաղված	Բիչվուդ գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Կանադա
Ի ծնե անուն	անգլ.՝ Robert Laird Borden
Հայր	Andrew Borden?
Մայր	Eunice Jane Laird?
Ամուսին	Լորա Բորդեն
Ինքնագիր
Պարգևներ	և
Robert Laird Borden

Սըր Ռոբերտ Լերդ Բորդեն (անգլ.՝ Robert Laird Borden, հունիսի 26, 1854(1854-06-26)^[1]^[2]^[3]^[…], Grand-Pré, Kings County, Նոր Շոտլանդիա, Կանադա - հունիսի 10, 1937(1937-06-10)^[1]^[2]^[3]^[…], Օտտավա, Կանադա), կանադացի քաղաքական գործիչ, իրավաբան, Կանադայի պահպանողական կուսակցության առաջնորդ (1901-1920 թվականներ), Կանադայի 8-րդ վարչապետ (1911-1920 թվականներ), պաշտոնական ընդդիմության առաջնորդ (1901-1911)։ Նա այդ պաշտոնը զբաղեցրած երրորդ նորշոտլանդացին էր։ Եղել է քաղաքացիական իրավունքի դոկտոր։ Նրա կառավարման ընթացքում Կանադան մասնակցել է Առաջին համաշխարհային պատերազմին^[4]։

Կենսագրություն

Բորդենը ծնվել և մեծացել է Նոր Շոտլանդիայի Գրան Պրե բնակավայրում^[5]^[6]՝ Անապոլիսի հովտի հյուսիսում գտնվող գյուղատնտեսական համայնքում, որտեղ՝ Ակադիայի տարածքում, բնակություն է հաստատել նրա նախապապը (Փերրի Բորդեն-հայր)։ Բորդենի նախապապը Ռոբերտ Դենիսոնն էր, որը Նոր Անգլիայում և Նոր Շոտլանդիայում առաջին անգլիացի բնակիչներից մեկն էր, որը 16-րդ դարի սկզբին Կենտ կոմսության Հեդքորն գյուղից մեկնել էր Ամերիկա։ Սովորել է Ակացիա-Վիլլա ակադեմիայում։ Հորը՝ Էնդրյու Բորդենին, համարել է «մեծ ունակություններով և առողջ բանականությամբ օժտված մարդ», «հանգիստ, խոհուն, փիլիսոփայական խելքի կերտվածք», այնուամենայնիվ, «նրան չի հերիքել էներգիան, և նա գործերում մեծ ընդունակություններ չի ունեցել»։ Նրա մայրը՝ Յունիս Ջեյն Լերդը, ավելի վճռական էր. Բորդենը հիանում էր «[նրա] բարոյական ուժով, զարմանալի էներգիայով, մեծ փառասիրությամբ և բացառիկ ընդունակություններով»։ Այդ փառասիրությունը փոխանցվել է նրա առաջնեկին, որը սովորել է ջանասիրաբար և օգնել ծնողներին ագարակային աշխատանքում, որն այդքան ատում էր։

1869 թվականից մինչև 1874 թվականը Նյու Ջերսիի Գրան Պրեում և Մատոուանում աշխատել է որպես ուսուցիչ։ Առանց որևէ ապագա կրթության նա 1874 թվականին վերադարձել է Նոր Շոտլանդիա և չորս տարի եղել է ստաժյոր Հալիֆաքսի փաստաբանական ձեռնարկությունում (առանց համալսարանական կրթության)։ 1878 թվականին ընդունվել է Նոր Շոտլանդիայի փաստաբանների խորհուրդ՝ դառնալով լավագույնը դատապաշտպանությունում։ Այնուհետև Բորդենն ուղևորվել է Քենթվիլ (Նոր Շոտլանդիա)՝ որպես պահպանողական փաստաբան Ջոն Փ. Չիփմենի կրտսեր գործընկեր։ 1880 թվականից Բորդենը պատկանել է ֆրանկմասոնությանը։ 1882 թվականին Ուոլես Գրեմը խնդրել է նրան վերադառնալ Հալիֆաքս՝ Գրեմ և Չարլզ Հիբբերթ Թապերի ղեկավարած պահպանողական փաստաբանական ընկերություն մտնելու համար։ Դատավորի կողմից նշանակված Գրեմի և քաղաքականության մեջ անցած Թապերի հեռանալուց հետո մինչև 1889 թվականի աշունը Բորդենն ավագ գործընկեր է դարձել արդեն 35 տարեկանում։ 1889 թվականի սեպտեմբերի 25-ին նա ամուսնացել է Հալիֆաքսի խանութի սեփականատեր Լորա Բոնդի դստեր հետ (1863-1940)։ Նրանք երեխաներ չեն ունեցել։ 1894 թվականին նա գնել է մեծ գույք, զույգն իր նոր տունն անվանակոչել է «Փայնհերսթ»։ 1893 թվականին հաղթել է առաջին երկու գործերից մեկը, որը նա հարուցել է Միացյալ Թագավորության գաղտնի խորհրդի դատական կոմիտեի դեմ։ Նա ներկայացրել է Հալիֆաքսի կարևորագույն ձեռնարկությունների մեծ մասը և մտել մի շարք նորշոտլանդական ընկերություններ, այդ թվում՝ «Bank of Nova Scotia» և «Crown Life» ապահովագրական ընկերության կանոնակարգային խորհուրդներ։ 1896 թվականին դարձել է «Novoshotland Barrister» հասարակության նախագահը։ Քաղաքականությունից հեռանալու ժամանակ Բորդենը Պրիմորիեի Նահանգներում ունեցել է խոշորագույն փաստաբանական կաբինետ և դարձել շատ հարուստ։

Քաղաքական գործունեություն (1896-1920)

Բորդենը 1896 դաշնային ընտրությունների ժամանակ Գալիֆաքսի շրջանից ընտրվել է պատգամավոր, որոնց արդյունքների համաձայն՝ Վիլֆրիդ Լորիեն դարձել է վարչապետ։ 1901 թվականին Բորդենն ընդունել է Պահպանողական կուսակցության վարչությունը և դարձել ընդդիմության ղեկավար։ Նա կրկին վերակազմավորել է կուսակցությունը, երբ նա կորցրել է իր իշխանությունը և ազդեցությունը՝ 1896 թվականին սըր Չարլզ Տապերի պարտությունից հետո։ Իշխանության է եկել 1911 թվականի ընտրություններին՝ կազմակերպելով Կանադայի և ԱՄՆ-ի միջև ազատ առևտրի հաստատման Լորիեի ծրագրի հերքման արշավը։ Բորդենն ու պահպանողականներն ավելի շուտ «կայսերական նախապատվության» համար էին պայքարում, այսինքն՝ մաքսային սակագների օգտագործումը Բրիտանական կայսրության սահմաններից ներմուծման կրճատման համար։

Վարչապետ

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ լինելով Կանադայի վարչապետ^[7]՝ Բորդենն իր կառավարությունը վերափոխել է ռազմական դրության վարչակազմի՝ ընդունելով 1914 թվականի ռազմական գործողությունների մասին օրենքը։ Բորդենը ռազմական հազորացման համար Կանադային կոչ է արել 500 հազար զինվոր ապահովել։ Սակայն կամավորները շատ չէին, քանի որ կանադացիներն ասում էին, որ պատերազմը կարճ ու հեշտ ավարտ չի ունենա։ Այնուամենայնիվ Բորդենն հավատարիմ էր իր պարտավորություններին։ Մինչ պատերազմը վարչապետն ապահովել է զինվորական ծառայության մասին օրենքի ընդունումը, ինչը հանգեցրել է 1917 թվականի զինվորական ծառայության զորակոչի ճգնաժամին և երկիրը բաժանել է լեզվաբանական սկզբունքով։ Զորակոչի ոչ հայտնի հարցը 1917 թվականի ընտրություններում կհայտարարեր նրա կառավարման ավարտը, եթե Բորդենը յունիոնիստական կառավարություն ստեղծելու համար չգրավեր Լիբերալ կուսակցության անդամներին (Լորիեն հրաժարվել է)։ 1917 թվականի ընտրություններում «կառավարության» կողմից թեկնածուները (այդ թվում՝ լիբերալ-յունիոնիստները) հաղթել են ընդդիմադիր «Լորիեի լիբերալներ» անգլիական Կանադայում, ինչը Բորդենին զգալի խորհրդարանական մեծամասնություն է տվել։ «Լորիեի լիբերալները» գրեթե բացառապես ներկայացնում էին ֆրանսախոս շրջանները։ Սակայն իրականում ռազմաճակատ են ուղարկվել շատ քիչ զինակոչիկներ, քանի որ կանադական բանակը նյութատեխնիկական ապահովում չէր տիրապետում նախապատրաստման, հրամանատարական կազմի համալրման և դեպի Եվրոպա 500 000 մարդկանց շտապ առաքման։ Բայց Բորդենի համար, որը հայտնի էր ֆրանսիական ամեն ինչ նկատմամբ իր զզվանքով, բևեռացումը, որը պետք է անխուսափելիորեն առաջացներ այդ միջոցը, անհարմարություն չէր, և նա միայն օգտվել է լիբերալ կուսակցության բաժանումից^[8]։

Պատերազմը Կանադային թույլ է տվել իրեն անկախ տերություն դրսևորել։ Բորդենը ցանկացել է ստեղծել սեփական կանադական բանակը, որպեսզի չկիսեն զինվորներին և չբաժանեն նրանց բրիտանական դիվիզիաներում։ Աշխարհազորի նախարար Սեմ Հյուզը համոզվել է լավ մարզման մեջ և կանադացիներին նախապատրաստել իրենց դիվիզիաներում մարտերին, իսկ Եվրոպայում կանադական դիվիզիաների ղեկավար է դարձել գեներալ Արթուր Քերայը, թեև նրանք նախկինի պես եղել են բրիտանական հրամանատարության ներքո։ Սակայն, հատկապես Վիմիի ամբարտակի ճակատամարտում, կանադական զորքերը ցույց են տվել, որ նրանք աշխարհի լավագույններից էին։ Այնուամենայնիվ, Սեմ Հյուզը քննադատել է կանադացի զինվորներին։ Նրան նաև քննադատում էին Քվեբեկում այն բանի համար, որ նա, լինելով ակնհայտ ֆրանկոֆոն, ոչ մի կերպ չի արձագանքել ֆրանսախոս սպայական պաշտոնների ստացումը հեշտացնելու և ֆրանսախոս հրամանատարության տակ նրանց միավորելու նախաձեռնություններին^[9]։

Միջազգային գործերում Բորդենը վճռորոշ դեր է խաղացել հավասար պետությունների գործընկերության մեջ Բրիտանական կայսրության փոխակերպման գործում, հասկացություն, որն առաջին անգամ քննարկվել է Լոնդոնի կայսերական խորհրդակցության ժամանակ։ Բորդենը նաև ներմուծել է առաջին եկամտահարկերը, որոնք պլանավորվել էին որպես ժամանակավոր միջոց, բայց հետագայում այդպես էլ չեղյալ չեն համարվել

Համոզված լինելով, որ Եվրոպայում մարտերի դաշտերում Կանադան պետական կարգավիճակ է ստացել, Բորդենը երկրի համար առանձին տեղ է պահանջել Փարիզի խաղաղության վեհաժողովում։ Սկզբում Միացյալ թագավորությունը դեմ էր դրան, ինչպես և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, որոնք կարծում էին, որ նման պատվիրակությունը միայն լրացուցիչ ձայն կլինի բրիտանացիների համար։ Բորդենը հակադարձել է, որ քանի որ Կանադան պատերազմում կորցրել է ավելի շատ մարդ, քան Միացյալ Նահանգները, նա առնվազն վաստակել է որպես երկրորդական տերություն ներկայանալը։ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Դևիդ Լլոյդ Ջորջը, ի վերջո, զիջել է և զգուշավոր ամերիկացիներին համոզել համաձայնել Կանադայի, Ավստրալիայի, Նոր Զելանդիայի և Հարավաֆրիկյան առանձին պատվիրակությունների ներկայությանը։ Բորդենի համառությունը ոչ միայն թույլ է տվել նրան Կանադային Փարիզում ներկայացնել որպես պետություն, այլև յուրաքանչյուր դոմինիոնին հնարավորություն է ընձեռել Վերսալի պայմանագիր ստորագրել ինքնուրույն և ստանալ Ազգերի լիգայի առանձին անդամի կարգավիճակ։ Բորդենի պնդմամբ՝ պայմանագիրը վավերացվել է Կանադայի խորհրդարանի կողմից։

Բորդենը դարձել է վերջին վարչապետը^[10], որը նվիրված էր ասպետներին (բացառությամբ Ռիչարդ Բեննետի՝ 1930-1935 թվականներին վարչապետի, որին շնորհվել է վիկոնտի կոչում, սակայն արդեն Մեծ Բրիտանիա տեղափոխվելուց հետո)։ 1919 թվականին Նիկլի որոշման ընդունմամբ Կանադայի Համայնքների պալատը քվեարկել է կանադացիներին Բրիտանական ասպետական տիտղոսների շնորհման պրակտիկայի դադարեցման օգտին։

Նույն թվականին Բորդենը թույլատրել է ռազմական ուժի կիրառումը, որպեսզի վերջ դնի վինիպեգյան համընդհանուր գործադուլին։ 1914 թվական և 1917 միջև Առաջին համաշխարհային պատերազմի հետևանքով առաջացած այլատյացության քաղաքացիների նկատմամբ Ավստրո-Հունգարական կայսրության 8579 արևելաեվրոպացիներ բանտարկվել են։ Այդ թվում են մոտ 5000 ուկրաինացիներ, որոնցից մի քանիսը ծնվել են Կանադայում։ Բացի այդ, հաշվառվել է ութսուն հազար մարդ, ընդ որում՝ խախտվել են նրանց հիմնական քաղաքացիական իրավունքները։ 1917 թվականին նրանց զրկել են ընտրական իրավունքից։

Բորդենի կառավարությունը ազգայնացրել Է «Canadian Northern Railway» և «Grand Trunk Railway» երկաթուղային ընկերությունները Կանադայի պետական երկաթուղիների ընկերության հետագա ստեղծման համար։

Քաղաքականությունից հեռանալուց հետո

Սըր Ռոբերտ Բորդենը 1920 թվականին հրաժարական է տվել վարչապետի պաշտոնից։ 1924 թվականից մինչև 1930 թվականը նա եղել է Քուինսի համալսարանի ռեկտոր և ֆինանսական երկու հաստատության նախագահ։

Մահ

Բորդենը մահացել է 1937 թվականի հունիսի 10-ին Օտտավայում։ Թաղված է Օտտավայի Բիչվուդ գերեզմանատանը (Օնտարիո)։ Բորդենի գերեզմանը բավականին համեստ է, դրա վրա տեղադրված է միայն պարզ քարե խաչ^[11]։

Բորդենը վերջին վարչապետն էր, որը ծնվել էր մինչև 1867 թվականը․ այդ թվականին ստեղծվել է Կանադական կոնֆեդերացիան։

Ընտանիք

1889 թվականին Բորդենն ամուսնացել է Լորա Բոնդի՝ գալիֆաքսցի վաճառականի դստեր հետ։ Նրա հետ Բորդենն ապրել է իր ողջ կյանքը։ Նրա կինը մահացել է 1940 թվականին՝ իմ ամուսնու մահից հետո ապրելով երեք տարի։ Լորա Բորդենն ակտիվորեն զբաղվել է բարեգործությամբ և հասարակական գործունեությամբ, Կանադայում կանանց իրավունքների համար պայքարի մասնակից էր։ Մինչև 1901 թվականը նա եղել է Գալիֆաքսի կանանց տեղական խորհրդի նախագահ։ Դա հասարակական կազմակերպություն էր, որը պայքարել է այդ քաղաքի կանանց իրավունքների համար և որը Կանադայի առաջին նմանատիպ կազմակերպություններից մեկն է^[12]։

Ռոբերտ Բորդենի ոչ արյունակցական եղբայրը՝ Ֆրեդերիկ Ուիլյամ Բորդենը, Ուիլֆրիդ Լորյեի կառավարությունում Կանադայի ոստիկանության և պաշտպանության նախարարն էր։ Ի տարբերություն Ռոբերտի, որը երիտասարդ տարիներին լիբերալ էր, սակայն հետագայում անդամակցել է պահպանողական կուսակցությանը, Ֆրեդերիկը ողջ կյանքում լիբերալ էր։ Ռոբերտ Բորդենի եղբորորդին՝ Հարոլդ Լոթորպ Բորդենը (Ֆրեդերիկի որդին), անգլո-բուրական պատերազմում կանադական էքսպեդիցիոն ուժերի զինվոր էր։ Նա մահացել է 1900 թվականին, նրա մահը նրան համազգային ճանաչում է բերել։

Հիշատակ

Ռոբերտ Բորդենի պատվին անվանակոչվել են աշխարհագրական երկու օբյեկտ՝ Բորդեն կղզին Կանադական Արկտիկական կղզեխմբիում^[13] և Արևմտյան Ավստրալիայի Բորդեն քաղաքը^[14]։ Քաղաքական գործչի պատվին են անվանվել նաև Նեպինում (այժմ՝ Օտտավայի մի մասը) և Սկարբորոյում (այժմ՝ Տորոնտոյի մի մասը) երկու միջնակարգ դպրոցներ, ինչպես նաև Քոուլ Հարբորի կրտսեր միջնակարգ դպրոցը Նոր Շոտլանդիայում։

1976 թվականից Բորդենի դիմանկարը պատկերված է 100 կանադական դոլար արժողությամբ թղթադրամի վրա, սակայն 2016 թվականին Կանադայի կառավարությունը հայտարարել է, որ պատրաստվում է փոխել կանադական թղթադրամների ձևավորումը, և նոր թղթադրամի վրա այլևս չի լինի Բորդենի դիմանկարը^[4]։

Օտտավայի Խորհրդարանական բլրի վրա տեղադրված է նաև Բորդենի արձանը։

Հիմնական ընդունած օրենքները

Ռազմական միջոցառումների մասին օրենք (War Measures Act), 1914 թվական^[15]
Պատերազմի ժամանակ հարկվող գործարար շահույթի մասին օրենք, 1916 թվական
Ռազմական եկամտահարկի մասին օրենք, 1917 թվական
Զինվորական ծառայության մասին օրենք, 1917 էվական

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Copp J. T. Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Պառլամենտի գրադարան — 1876.
↑ ^4,0 ^4,1 Smith, Joanna (2016 թ․ դեկտեմբերի 8). «Viola Desmond to appear on new Canadian banknote». CTV News – via The Canadian Press.
↑ «Biography – BORDEN, Sir ROBERT LAIRD – Volume XVI (1931-1940) – Dictionary of Canadian Biography». www.biographi.ca. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 20-ին.
↑ Brown, Robert Craig; Marshall, Tabitha (2015 թ․ ապրիլի 21) [February 21, 2008]. Robert Borden (online ed.). Historica Canada. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն)
↑ Dennis, Patrick M. (Apr-May 2018). «1918: Year of the Conscript». Canada's History. 98 (2): 40–47. ISSN 1920-9894.
↑ Heritage Recording Services (2010 թ․ դեկտեմբերի 20). «The Right Honourable Sir Robert Laird Borden». Former Prime Ministers and Their Grave Sites. arks Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 1-ին.
↑ Notable Kin - New England in Hollywood, Part Three: The Possible Rhode Island Ancestry of Marilyn Monroe Արխիվացված 2019-07-02 Wayback Machine New England Historical Genealogical Society.
↑ Sir Robert Laird Borden at www.freemasonry.bcy.ca
↑ Heritage Recording Services (2010 թ․ դեկտեմբերի 20). «The Right Honourable Sir Robert Laird Borden». Former Prime Ministers and Their Grave Sites. Parks Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 1-ին.
↑ Morgan, Henry James, ed. (1903). Types of Canadian Women and of Women who are or have been Connected with Canada. Toronto: Williams Briggs. էջ 33.
↑ Borden Island. Canadian Encyclopedia(չաշխատող հղում)
↑ «Albany Gateway - Borden». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 30-ին.
↑ «Albany Gateway - Borden». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 30-ին.

Աշխատություններ

1938: Borden, Robert (1938). Robert Laird Borden: his memoirs; edited and with an introduction by Henry Borden. 2 vols. (xxii, 1061 p) London: Macmillan
Canadian Constitutional Studies by Robert Borden at archive.org
Comments on the Senate’s rejection of the Naval Aid Bill by Robert Borden at archive.org
Borden, Robert (1971) Letters to Limbo. Toronto; Buffalo, N.Y.: University of Toronto Press 0-8020-1839-4

Գրականություն

Brown, Robert Craig (1975) Robert Laird Borden: a biography. 2 vols. v. 1. 1854-1914. v. 2. 1914-1937. Toronto: Macmillan of Canada, c1975-c1980. 0-7705-1317-4 (v. 1) 0-7705-1854-0 (v. 2) (the major scholarly biography)
Brown, Robert Craig, & Cook, Ramsay (1974). Canada: 1896-1921.
Cook, Tim. Warlords: Borden, Mackenzie King and Canada’s World Wars (2012) 472pp excerpt and text search
Granatstein, J. L. & Hillmer, Norman (1999). Prime Ministers: Ranking Canada’s Leaders. HarperCollins 0-00-200027-X; pp. 61–74.
MacMillan, Margaret (2003). Peacemakers: Six Months that Changed the World. London: John Murray (on the Paris Peace Conference of 1919)
Macquarrie, Heath. «Robert Borden and the Election of 1911.» Canadian Journal of Economics and Political Science, 1959, Vol. 25 Issue 3, pp. 271–286 in JSTOR
Byzewski, Marty (2011). «Beechwood Cemetery Ottawa, Ontario, Canada». Interment.net. Clear Digital Media, Inc.. Archived from the original on November 23, 2011. Retrieved November 23, 2011.
Levine, Allan. «Scrum Wars, The Prime Ministers and the Media.» Dundurn, c1993. 69-101

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռոբերտ Բորդեն» հոդվածին։

[_8f7510e7e1d3ed1e-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_98896257fafc6f11-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Copp J. T. Encyclopædia Britannica

[_50d986c1332a0cba-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Պառլամենտի գրադարան — 1876.

[ctvnews.ca-4] 4,0 ^4,1 Smith, Joanna (2016 թ․ դեկտեմբերի 8). «Viola Desmond to appear on new Canadian banknote». CTV News – via The Canadian Press.

[5] «Biography – BORDEN, Sir ROBERT LAIRD – Volume XVI (1931-1940) – Dictionary of Canadian Biography». www.biographi.ca. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 20-ին.

[6] Brown, Robert Craig; Marshall, Tabitha (2015 թ․ ապրիլի 21) [February 21, 2008]. Robert Borden (online ed.). Historica Canada. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն)

[conscript-7] Dennis, Patrick M. (Apr-May 2018). «1918: Year of the Conscript». Canada's History. 98 (2): 40–47. ISSN 1920-9894.

[8] Heritage Recording Services (2010 թ․ դեկտեմբերի 20). «The Right Honourable Sir Robert Laird Borden». Former Prime Ministers and Their Grave Sites. arks Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 1-ին.

[9] Notable Kin - New England in Hollywood, Part Three: The Possible Rhode Island Ancestry of Marilyn Monroe Արխիվացված 2019-07-02 Wayback Machine New England Historical Genealogical Society.

[10] Sir Robert Laird Borden at www.freemasonry.bcy.ca

[11] Heritage Recording Services (2010 թ․ դեկտեմբերի 20). «The Right Honourable Sir Robert Laird Borden». Former Prime Ministers and Their Grave Sites. Parks Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 1-ին.

[12] Morgan, Henry James, ed. (1903). Types of Canadian Women and of Women who are or have been Connected with Canada. Toronto: Williams Briggs. էջ 33.

[13] Borden Island. Canadian Encyclopedia(չաշխատող հղում)

[14] «Albany Gateway - Borden». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 30-ին.

[15] «Albany Gateway - Borden». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 30-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]